Қоршаған ортадағы бейорганикалық үрдістер химиясы

Сипаттама: Пән бейорганикалық заттардың қасиеттері мен олардың атмосфера, гидросфера, литосфера мен биосфера секілді қоршаған орта құрауыштарындағы түрлену үдерістерін зерттеуге бағытталған. Ерекше назар техногендік әсермен, бейорганикалық ластағыштардың миграциясы мен трансформациясымен байланысты химиялық үдерістерге, сондай-ақ олардың экожүйелер мен адам денсаулығына әсеріне аударылады.

Кредиттер саны: 5

Пререквизиты:

• Химия. Мектеп курсы

Пәннің еңбек сыйымдылығы:

Жұмыс түрлері	сағат
Дәрістер	15
Практикалық жұмыстар	30
Зертханалық жұмыстар
СӨЖО	30
СӨЖ	75
Қорытынды бақылау нысаны	емтихан
Қорытынды бақылауды жүргізу нысаны	емтихан

Компонент: ЖОО компоненті

Цикл: Базалық пәндер

Мақсат

• Студенттерде атмосферада, гидросферада, литосферада жүретін бейорганикалық үдерістердің химиялық негіздерін жүйелі түсінуді қалыптастыру, сондай-ақ бұл үдерістердің экологиялық жүйелер мен адам денсаулығына әсерін ұғындыру. Антропогендік факторларды ескере отырып, бейорганикалық қосылыстардың табиғи жағдайлардағы жүріс-тұрысы, түрленуі және миграциясы туралы білім беру.

Міндет

• - Жердің негізгі қабаттарының (ауа, су, топырақ) химиялық құрамын және бейорганикалық элементтердің табиғи айналымдарын (көміртек, азот, күкірт және т.б.) зерттеу. - Қоршаған ортаның негізгі бейорганикалық ластағыштарын (оксидтер, қышқылдар, ауыр металдардың тұздары, радионуклидтер және т.б.) сипаттау. - Әртүрлі табиғи ортада заттардың ластану көздері мен химиялық түрлену механизмдерін талдау. - Табиғи жүйелердегі өзін-өзі тазарту үдерістері мен буферлік қасиеттерін зерттеу. - Қоршаған ортаға бейорганикалық заттардың техногендік әсерін болдырмау және азайту әдістерін меңгеру. - Химиялық қауіп пен экологиялық тәуекелдерді бағалау қабілетін қамтитын экологиялық ойлау дағдыларын қалыптастыру. - Студенттерді экологиялық мониторинг, химиялық талдау және табиғатты қорғау шараларын әзірлеу саласында алған білімдерін практикалық қолдануға дайындау.

Оқыту нәтижесі: Оқу дағдылары немесе сабаққа қабілеттілігі

• Студент бейорганикалық химия және қоршаған ортадағы бейорганикалық үдерістер саласында өзін-өзі оқыту және өзін-өзі дамыту қабілетін көрсетеді, соның ішінде ғылыми ақпаратты табу, талдау және қолдану, жаңа зерттеу әдістерін меңгеру және табиғи ортада, сондай-ақ антропогендік ықпал жағдайында жүретін химиялық үдерістерді бағалау дағдыларына ие болады.

Оқыту әдістері

- интерактивтік дәріс (оқытудың мынадай белсенді нысандарын қолдану: жетекші (басқарылатын) пікірталас немесе әңгімелесу; модерация; слайдтарды немесе оқу фильмдерін көрсету; миға шабуыл жасау; уәждемелік сөз сөйлеу); - берілген жағдайлар негізінде әртүрлі жағдайлардың даму сценарийлерін құру; - ақпараттық-коммуникациялық (мысалы, қолданбалы бағдарламалардың кәсіби пакеттерін пайдалана отырып, компьютерлік сыныптағы сабақтар).; - ізденіс-зерттеу (оқу үрдісіндегі студенттердің өзіндік зерттеу қызметі); - оқу міндеттерін шешу.

Дәріс сабақтарының тақырыптары

• Қоршаған ортаның химиясына кіріспе және оның экожүйелердегі рөлі
• Атмосфераның құрылысы мен химиялық құрамы
• Атмосферадағы физика-химиялық процестер: тотығу, фотохимия
• Қышқыл жаңбырлар: себептері, түзілу химиясы, салдарлары
• Озон қабатымен байланысты химиялық реакциялар
• Атмосфераның азот, күкірт және көміртек оксидтерімен ластануы
• Табиғи сулардың химиясы: құрамы және негізгі ластаушылар түрлері
• Қоршаған ортадағы азот, күкірт, фосфор биогеохимиялық циклдері
• Топырақтар мен литосферадағы химиялық процестер
• Аумақтық жүйелерде ауыр металдардың миграциясы мен аккумуляциясы
• Қатты қалдықтардың химиясы және олардың ортаға әсер ету проблемалары
• Қоршаған ортаны химиялық мониторинг әдістері
• Су мен ауаны бейорганикалық ластаушылардан тазарту заманауи технологиялары
• Антропогендік факторлардың табиғаттағы химиялық процестерге әсері
• Қоршаған ортаны қорғау үшін «жасыл химия» принциптері мен әдістері

Негізгі әдебиет

• 1. Черных Н.А., Баева Ю.И. Краткий курс экологической химии. Учеб. – М.: Мир науки, 2020. – Сетевое издание. Режим доступа: https://izd-mn.com/PDF/52MNNPU20.pdf 2. В. Ю. Орлов, А. Д. Котов, А. И. Русаков, И. В. Волкова Химические основы экологии: учебное пособие - 2-е изд., электрон. - М.: Лаборатория знаний, 2022. - 353 с. 3. Хаханина Т. И. Химия окружающей среды: учебник для вузов / Т. И. Хаханина, Н. Г. Никитина, И. Н. Петухов. — 3-е изд., перераб. и доп. — Москва: Издательство Юрайт, 2022. — 233 с. (Образовательная платформа Юрайт [сайт]. — URL: https://urait.ru/bcode/488615) 4. – Ахметов Н. С. Лабораторные и семинарские занятия по общей и неорганической химии / Ахметов Н. С., Азизова М. К., Бадыгина Л. И. - Санкт-Петербург: Лань, 2021. - 368 с. URL: https://e.lanbook.com/img/cover/book/168686.jpg 5. Кольцов, В.Б, Процессы и аппараты защиты окружающей среды: учебник и практикум для вузов / В.Б. Кольцов, О.В. Кондратьева. – М.: Юрайт, 2024. – 544 с. – URL: https://urait.ru/viewer/processy-i-apparaty-zaschity-okruzhayuschey-sredy-544913#page/1 6. Геохимия окружающей среды / Ю.Г. Чендев. – М.: Юрайт, 2024. – 146 с. – URL: https://urait.ru/viewer/geohimiya-okruzhayuschey-sredy-542787#page/1

Қосымша әдебиеттер

• 1. И. В. Вольф, М. А. Синякова. Химия окружающей среды. Химия гидросферы: учебное пособие; СПбГТУРП. - СПб, 2013. - 90 с. 2. Чибисова Н.В., Долгань Е.К. Экологическая химия: Учебное пособие / Калинингр. ун-т. - Калининград, 1998. - 113 с. - ISBN 5-88874-108-6. 3. Воронова Г.А., Юрмазова Т.А. Химические элементы в биосфере: учебное пособие/Национальный исследовательский Томский политехнический университет. − Томск: Изд-во Томского политехнического университета, 2010. – 94 с. 4. Улахович Н.А. Химия в экологии: Учебное пособие / Н.А.Улахович. – Казань: Казанский (Приволжский) федеральный университет, 2013. - 58 с. 5. Лебедева, М.И. Химическая экология (задачи, упражнения, контрольные вопросы): учебное пособие/ М.И. Лебедева, И.А. Анкудимова, О.С. Филимонова. – Тамбов: Изд-во ФГБОУ ВПО «ТГТУ», 2012. 6. Лебедева, М.И. Химическая экология (задачи, упражнения, контрольные вопросы): учебное пособие / М.И. Лебедева, И.А. Анкудимова, О.С. Филимонова. – Тамбов: Изд-во ФГБОУ ВПО «ТГТУ», 2012. – 100 с. 7. Гришина Е.П. Основы химии окружающей среды. Часть 1. Химические процессы в атмосфере / Владим. Гос. Ун-т. Владимир, 2005, 62 с. 8. Гусакова, Н.В. Химия окружающей среды: учебное пособие для вузов / Н.В. Гусакова. – Ростов н/Д: Феникс, 2004. – 192 с.