Конкурс атауы: 2023-2025 жылдарға 28 ай мерзімінде жүзеге асырылатын ғылыми, ғылыми-техникалық бағдарлама бойынша бағдарламалық-нысаналы қаржыландыруға арналған конкурс
Жоба жетекшісінің: Денисова Наталья Федоровна, физика-математика ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған профессор, Д. Серікбаев атындағы ШҚТУ цифрлық офицері.
Идентификаторлар:
- Researcher ID: O-9637-2017;
- Scopus Author ID: 56825891300;
- ORCID ID: 0000-0003-0525-730X
- https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=56825891300
Жобаның зерттеу тобы
| № | Т. А. Ә. | Жоба бойынша лауазымы | ResearcherID, ORCID, Scopus Author ID идентификаторы (болғандағы) | |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Петрова Ольга Анатольевна | Жетекші ғылыми қызметкер жауапты орындаушы | Scopus ID: 58628956800 ORCID ID: 0000-0002-1189-7293 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=58628956800 |
|
| 2 | Даумова Гульжан Камалбеккызы | Жетекші ғылыми қызметкер | Scopus ID: 6504514394 Researcher ID: AAB-4317-2019 ORCID ID: 0000-0001-6312-5343 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=6504514394 |
|
| 3 | Рахметуллина Сауле Жадыгеровна | Жетекші ғылыми қызметкер | Scopus ID: 56658733600 Researcher ID: AAB-7598-2021 ORCID: 0000-0002-3142-0249 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=56658733600 |
|
| 4 | Самамбаева Айжан Ережеповна | Ғылыми қызметкер | Scopus ID: 57429272600 Researcher ID: GWZ-4972-2022 ORCID ID: 0000-0001-8600-7980 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57429272600 |
|
| 5 | Денисов Игорь Викторович | Аға ғылыми қызметкер | ORCID ID: 0000-0001-8424-4034 | |
| 6 | Рахымбердина Маржан Есенбековна | Аға ғылыми қызметкер | Scopus ID: 57189062804 Researcher ID: AAE-7814-2021 ORCID ID: 0000-0002-2196-6512 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57189062804 |
|
| 7 | Шевляков Владимир Федорович | Аға ғылыми қызметкер | ORCID ID: 0009-0004-0172-4999 | |
| 8 | Догадкин Дмитрий Сергеевич | Аға ғылыми қызметкер | Scopus ID: 57205293605 Researcher ID: ABF-2859-2021 ORCID ID: 0000-0001-5589-1638 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57205293605 |
|
| 9 | Қалиев Данияр Исатайұлы | Аға ғылыми қызметкер | Scopus ID: 57736619500 Researcher ID: ABR-2406-2022 ORCID ID: 0000-0001-7281-2022 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57736619500 |
|
| 10 | Четтыкбаев Руслан Кайратович | Аға ғылыми қызметкер | Scopus ID: 56658674500 ORCID ID: 0000-0003-3822-9882 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=56658674500 |
|
| 11 | Зуев Виталий Николаевич | Ғылыми қызметкер | Scopus ID: 57353009600 ORCID ID: 0009-0009-6703-0267 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57353009600 |
|
| 12 | Федькин Евгений Михайлович | Ғылыми қызметкер | Scopus ID: 57214758447 ORCID ID: 0000-0002-9828-1706 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57214758447 |
|
| 13 | Спивак Дмитрий Алексеевич | Ғылыми қызметкер | ORCID ID: 0009-0008-9131-4166 | |
| 14 | Сергазинов Евгений Юрьевич | Ғылыми қызметкер | ORCID ID: 0009-0004-7781-5547 | |
| 15 | Нуркин Болат Бозарбаевич | Ғылыми қызметкер | ORCID ID: 0009-0005-0948-8596 | |
| 16 | Всяких Наталья Викторовна | Кіші ғылыми қызметкер | ||
| 17 | Машаев Ерболат Жомартович | Кіші ғылыми қызметкер | ORCID ID: 0009-0007-4128-4854 | |
| 18 | Бекишев Еркебулан Темирханович | Кіші ғылыми қызметкер | ORCID: 0000-0001-6608-193X | |
| 19 | Капасов Азамат Кайсарович | Кіші ғылыми қызметкер | Scopus Author ID: 57914966200 ORCID ID: 0000-0001-7996-8804 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57914966200 |
|
| 20 | Иващенко Елена Николаевна | Кіші ғылыми қызметкер | Scopus Author ID: 58114484800 ORCID ID: 0000-0002-9233-6593 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=58114484800 |
|
| 21 | Советбекова Дана Кайраткызы | Кіші ғылыми қызметкер | ORCID ID: 0009-0004-8071-8115 | |
| 22 | Буторина Ирина Олеговна | Кіші ғылыми қызметкер | ORCID ID: 0009-0007-4010-7979 | |
| 23 | Хакимова Алена Рашидовна | Кіші ғылыми қызметкер | ||
| Жас ғалымдар (40 жасқа дейін + оқытушылар (студенттер, магистранттар)) | ||||
| № | ТАӘ | Жоба бойынша лауазымы | ResearcherID, ORCID, Scopus Author ID идентификаторы (болғандағы) | Ескерту (ПОҚ, студент, магистрант, докторант) |
| 1 | Зуев Виталий Николаевич | Ғылыми қызметкер | Scopus ID: 57353009600 ORCID ID: 0009-0009-6703-0267 |
|
| 2 | Четтыкбаев Руслан Кайратович | Аға ғылыми қызметкер | Scopus ID: 56658674500 ORCID ID: 0000-0003-3822-9882 |
докторант |
| 3 | Машаев Ерболат Жомартович | Кіші ғылыми қызметкер | ORCID ID: 0009-0007-4128-4854 | |
| 4 | Бекишев Еркебулан Темирханович | Кіші ғылыми қызметкер | ORCID ID: 0000-0001-6608-193X | |
| 5 | Капасов Азамат Кайсарович | Кіші ғылыми қызметкер | Scopus Author ID: 57914966200 ORCID ID: 0000-0001-7996-8804 |
|
| 6 | Догадкин Дмитрий Сергеевич | Аға ғылыми қызметкер | Scopus ID: 57205293605 Researcher ID: ABF-2859-2021 ORCID ID: 0000-0001-5589-1638 |
докторант |
| 7 | Қалиев Данияр Исатайұлы | Аға ғылыми қызметкер | Scopus ID: 57736619500 Researcher ID: ABR-2406-2022 ORCID ID: 0000-0001-7281-2022 |
докторант |
| 8 | Спивак Дмитрий Алексеевич | Ғылыми қызметкер | ORCID ID: 0009-0008-9131-4166 | |
| 9 | Самамбаева Айжан Ережеповна | Ғылыми қызметкер | Scopus ID: 57429272600 Researcher ID: GWZ-4972-2022 ORCID ID: 0000-0001-8600-7980 |
|
| 10 | Советбекова Дана Кайраткызы | Кіші ғылыми қызметкер | ORCID ID: 0009-0004-8071-8115 | магистрант |
| 11 | Буторина Ирина Олеговна | Кіші ғылыми қызметкер | ORCID ID: 0009-0007-4010-7979 | магистрант |
| 12 | Федькин Евгений Михайлович | Ғылыми қызметкер | Scopus ID: 57214758447 ORCID ID: 0000-0002-9828-1706 |
докторант |
Жобаның аңдатпасы:
Жыл сайын өсіп келе жатқан көшкін қаупі заманауи бақылау жүйелерін қолдануды талап етеді.
Қар көшкінінің еріксіз еруі адам шығынына, материалдық мүлікке және қоршаған ортаға айтарлықтай зиян келтіруі мүмкін. Бұл мәселенің шешімі көшкін қаупін бақылаудың автоматтандырылған жүйесін қауіпті беткейлерде әзірлеу және орнату болып табылады.
Әлемдік тәжірибеде көшкін қаупі бар учаскелерді бақылауды ұйымдастырудың бірнеше нұсқалары бар, олар әртүрлі әдістерді, беткейлердегі бақылауларды немесе қашықтықтан зондтауды қолдана алады. Бірақ көшкін қаупін бақылау саласы дамуын жалғастыруда. Бұл жағдайда үлкен деректерді өңдеудің және машиналық оқытудың жаңа әдістерін қолдануға болады. Жаңа жүйелер болжамдардың дәлдігі мен ескертудің уақтылығын жақсарту үшін қар көшкініне әсер ететін әртүрлі параметрлердің жиынтығын ескеруі керек.
Көшкін қаупі бар орындардың сапалы мониторингі адамдардың, көліктің, туристік инфрақұрылымның қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Өзінің автоматтандырылған жүйесін әзірлеу өз күштерімен және мамандарымен орналастыра және қызмет көрсете отырып, елде мониторинг жүйелерін дамытуға ықпал ететін болады.
Мақсаты:
Көшкін қауіптілігінің мониторингтік жүйелерін әзірлеу және оларды орналастырудың ғылыми негіздемесі үшін Шығыс Қазақстан облысының көшкін алаптарының көшкін белсенділігі мен аумақтық таралуын зерттеу.
Жобаның күтілетін нәтижелері және алынған нәтижелері:
| Жыл | Зерттеу бойынша алынған нәтижелері. Жарияланымдар (оларға сілтемелері бар) мен патенттер; әлеуетті пайдаланушыларға арналған ақпарат |
|---|---|
|
2023 жыл |
Бағдарлама бойынша жұмыстарды орындаудың бірінші кезеңінде 2023 жылы күнтізбелік жоспарға сәйкес бір міндет орындалды: далалық зерттеулер негізінде ШҚО тау беткейлерін көшкін қаупі дәрежесі бойынша зерттеу, көшкін қаупі бар учаскелерді жүйелеумен ГАЖ-технологияларды пайдалану. Денисова Н.Ф., Петрова О.А. Шығыс Қазақстан өңірі үшін көшкін қаупі мониторингінің автоматтандырылған жүйесін әзірлеу аспектілері // Цифрландыру дәуіріндегі ғылым мен әлемдік қоғамдастық дамуының қазіргі заманғы үрдістері, (Мәскеу, 2023): XIX халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдарының жинағы. - Мәскеу: АЛЕФ баспасы, 2023. – 267-273 б. DOI 10.34755/IROK.2023.96.53.005 Төтенше жағдайлар жөніндегі вице-министрдің сапары: |
|
2024 жыл |
Жобаның күнтізбелік жоспарына сәйкес 2024 жылға қойылған барлық міндеттер толық көлемде орындалды. Мониторингтік жүйелерді әзірлеу үшін ШҚО-ның микроклиматтық параметрлері мен ерекшеліктерінің дерекқоры құрылды. Көшкін қаупі мониторингіне жататын басым беткейлерді анықтау үшін факторлардың тізбесі анықталды. Көшкін қаупінің мониторингтік жүйесін орналастыру үшін басым тау беткейлерін таңдау әдістемесі әзірленді. Көшкін жинау 3D модельдері жасалды. Шолуда анықталған аналогтардың артықшылықтары мен кемшіліктерін ескере отырып, көшкін қаупінің дербес автоматтандырылған мониторингтік жүйесінің ғылыми негізделген тұжырымдамасы әзірленді. Архитектура жобаланған және жүйенің алгоритмі жасалған. Бағдарламалық жасақтама жасалды. Конструкторлық құжаттамасы әзірленді және датчиктер құрылмасының есептеу жүргізілді. 2024 жылы барлығы 12 мақала жарияланды, екі авторлық куәлік алынды (Ғылыми басылымдар, 2024 жыл). Жобаның серіктесі "Ионосфера институты" ЖШС болып табылады. Институтта 20.11.2023 жылғы №2023-138 шартқа күнтізбелік жоспарға сәйкес 2024 жылға арналған міндеттер орындалды. Көшкін қаупінің мониторингтік жүйелерін орналастыру үшін басым тау беткейлерін таңдау әдістемесі әзірленді. Рельефтің жоғары дәлдіктегі цифрлық модельдерін құру және беткейлерге геоморфометриялық талдау жүргізу орындалды. Рельефтің цифрлық моделінің деректері бойынша көшкін жинау 3D-модельдерін (цифрлық егіздер) жасау жүргізілді. Жерсеріктік радар деректері бойынша көшкіндердің түсуін анықтау әдістемесін жетілдіруі орындалды. Далалық зерттеулер, көшкін қаупі бар телімдерді жүйелеумен ГАЖ-технологияларды пайдалану негізінде Шығыс Қазақстан облысының (ШҚО) таулы беткейлеріне көшкін қаупі дәрежесі бойынша зерттеу жүргізілді. Орташа және жоғары кеңістіктік ажыратымдылықтағы рельефтің цифрлық моделі бойынша жергілікті жер еңісі мен беткейлердің бағдарын есептеу орындалды. Мұрағаттық және өзекті спутниктік деректер бойынша қар жамылғысының жатысы және құлау мерзімдерін анықтау жүргізілді. Әр түрлі беткейлердегі өсімдік түрлерін картаға түсіру және олардың ұзақ уақыт кезеңіндегі өзгеру динамикасын бағалау жүргізілді. Күн инсоляциясы мен альбедо коэффициенттерін көпжылдық деректер сериясы бойынша есептеу жүргізілді. Жыл бойы ШҚО ТЖД және "Қазселеқорғау" ММ өкілдерімен бірнеше кездесулер, сондай-ақ көшкін қаупі бар учаскелерге бірлескен сапарлар өткізілді. Жыл соңында Тау Үлбі Проходная өзені № 21 көшкін жинаудағы көшкін қауіптілігінің автономды автоматтандырылған мониторингтік жүйесі орнатылды. |
|
2025 жыл |
Көшкіннің түсуін ерте болжау және алдын алу мүмкіндігімен көшкін қауіптілігінің автономды автоматтандырылған мониторинг жүйесінің прототипі жасалды. Прототиптік сенсор жасалды. Барлық компоненттердің өнімділігі, деректерді жинау және өңдеу мүмкіндіктері тексерілді. Прототип пен сенсорлар 2024-2025 жылғы қысқы маусымда нақты сынақтан өтті. Жүйенің прототипі Өскемен қаласы-Горная Үлбинка кенті-Северное кенті (Проходная өзені) автожолы бойындағы көшкін қаупі бар учаскеде орнатылған. ШҚО-ның басымдықты беткейлерінде көшкін қауіптілігінің дербес автоматтандырылған мониторингтік жүйесінің пилоттық жобасы ұйымдастырылатын болады. Жүйені масштабтау үшін ШҚО таулы беткейлерінде көшкін қауіптілігінің автономды автоматтандырылған мониторингтік жүйесін орналастырудың әлеуметтік тиімділігін бағалай отырып, техникалық-экономикалық есептеулер орындалатын болады. Web of Science дерекқорында импакт-фактор бойынша 1 (бірінші), 2 (екінші) және (немесе) 3 (үшінші) квартильге кіретін және (немесе) Scopus дерекқорындағы Citescore бойынша рецензияланатын ғылыми басылымдарда процентиль кемінде 50 (елу) төмен емес 9 (тоғыз) мақала және (немесе) шолулар басып шығарылады немесе жарияланатын болады және/немесе Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым және жоғары білім саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитеті ұсынған журналдарға 10 (бес) мақала басып шығарылады және/немесе жарияланады. Шетелдік және (немесе) Қазақстандық баспаларда үш монография немесе оқу құралдары шығарылатын болады. Қазақстан Республикасының Ұлттық зияткерлік меншік институтында тіркелген кемінде 6 (алты) зияткерлік меншік объектісі (оның ішінде бағдарламалық өнімге авторлық куәлік) жобаның нәтижелері бойынша зияткерлік меншік нысандары алынатын болады. |
Инфографика:
23.05.2025
